Jaap Nanninga en de doorbraak van abstractie rond 1950

Na de Tweede Wereldoorlog zochten Nederlandse kunstenaars naar een nieuwe beeldtaal die vrijheid en vernieuwing bood. Jaap Nanninga (1910–1962) speelde hierin een sleutelrol. Rond 1950 bereikte hij een kantelpunt: zijn werk werd volledig abstract. Het schilderij Lhasa (circa 1950) in de collectie van BruningHeintz is een treffend voorbeeld van deze omslag.

Nanninga begon met expressionistische en figuratieve werken, maar abstractie bood hem ruimte om emoties en innerlijke ervaringen uit te drukken. Rond 1950 vond hij een nieuwe vorm: herkenbare vormen verdwenen, ritme en gebaar kwamen centraal te staan.

In Nederland was abstracte kunst nog omstreden. Groepen als VrijBeelden en later Liga Nieuw Beelden streden voor acceptatie van een nieuwe beeldtaal. Nanninga stond midden in deze beweging. Zijn werk weerspiegelt de spanning tussen traditie en vernieuwing: ingetogen kleuren, maar dynamische composities die aansluiten bij de internationale stroming art informel (kunst zonder vorm). In tegenstelling tot Willem Hussem, die geometrische reductie nastreefde, koos Nanninga voor een lyrische benadering. Zijn werk is zeker verwant aan art informel, maar zonder de dramatische intensiteit van bijvoorbeeld Cobra. Het is eerder een stille kracht, een zoektocht naar harmonie in chaos.

Lhasa is een sleutelwerk in Nanninga’s oeuvre. Het doek toont:

De titel Lhasa verwijst niet naar een concrete plaats, maar roept associaties op met verre werelden. Dit past bij Nanninga’s streven naar een universele beeldtaal: niet beschrijven, maar oproepen.

Het werk Lhasa bevindt zich in onze collectie. Andere werken uit deze periode, met soortgelijke namen als Thibet en Soedan, bevinden zich in museale collecties, waaronder het Kunstmuseum Den Haag. Ze worden gezien als mijlpalen in de ontwikkeling van de Nederlandse abstracte schilderkunst.

Jaap Nanninga’s schilderijen rond 1950, met Lhasa als voorbeeld, belichamen de essentie van naoorlogse vernieuwing: een breuk met het verleden en een zoektocht naar een universele, spirituele expressie. Zijn werk blijft een referentiepunt voor iedereen die de geschiedenis van de Nederlandse abstracte kunst wil begrijpen.