Nicolaas van der Waay
Weesmeisje
Over het schilderij
Nicolaas van der Waay, een vooraanstaand Nederlands kunstschilder, was van 1891 tot aan zijn overlijden in 1927 hoogleraar aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam. Dankzij zijn lange professoraat en zijn uitzonderlijke technische beheersing groeide Van der Waay uit tot een invloedrijke figuur binnen de artistieke kringen rond de eeuwwisseling. Tal van jonge kunstenaars werden door hem opgeleid; onder zijn leerlingen bevonden zich onder anderen Piet Mondriaan en Jan Sluijters, die later internationale faam zouden verwerven. Een belangrijk en geliefd thema binnen Van der Waay’s oeuvre waren de meisjes uit het Burgerweeshuis aan de Kalverstraat in Amsterdam. Hij schilderde, tekende en aquarelleerde hen vele malen, vaak herkenbaar aan hun kenmerkende rood-zwarte kleding en traditionele hoofddeksels. Deze werken behoren tot zijn meest karakteristieke en gewaardeerde stukken, omdat ze zowel zijn technische virtuositeit als zijn gevoel voor intimiteit en sfeer tonen. In dit bijzonder fraaie portret wordt Van der Waay’s grote vakmanschap opnieuw duidelijk zichtbaar. Het zachte, bijna lichtgevende palet waarin het gezicht van het weesmeisje is weergegeven, toont een meesterlijke beheersing van licht en schaduw. Even indrukwekkend is de manier waarop Van der Waay het delicate kant van de hoofddoek en de subtiele plooien van de witte omslagdoek schildert. De aandacht voor textuur, lichtval en karakter maakt dit werk tot een prachtig voorbeeld van 19e-eeuwse Nederlandse portretkunst en onderstreept de blijvende waarde van Van der Waay’s artistieke nalatenschap.
Over de kunstenaar
Van der Waay was werkzaam tussen 1870 en 1936. Van der Waay ontwierp beeldenaars (portretten) voor munten en postzegels, waaronder die van de nog jonge vorstin Wilhelmina. Ook het ontwerp van het eerste, officiële bankbiljet van 10 gulden (1904-1920) was van zijn hand. Van der Waay is vooral bekend om de allegorische voorstellingen die hij maakte voor de Gouden Koets. Zijn eerste tekenonderricht kreeg hij van L.J.H. Koopman, wiens dochter hij later zou huwen. Zijn oeuvre beslaat genreschilderkunst, landschappen, portretten, historievoorstellingen en stadsgezichten. Van der Waay studeerde aan de Amsterdamse Rijksacademie. Hij volgde daar onderwijs van 1871 tot 1875. Na zijn opleiding deelde hij enige tijd een atelier met Jan Hillebrand Wijsmuller (1855-1925), een jaargenoot van hem. In 1880 won hij de Willink van Collenprijs voor zijn schilderij Onder vrienden. Begin jaren tachtig betrokken hij en zijn jeugdvriend Ernst Witkamp (1854-1897) -die eveneens een leerling van Koopman was- een werkplaats aan het Koningsplein. Later bezat Van der Waay een atelier aan de Rozengracht. Hij dong als enige mee naar de Prix de Rome in 1883, maar vanwege het gebrek aan competitie werd hem deze prijs niet toegekend. August Allebé bezorgde hem echter een ministeriële subsidie van ƒ 1000,- voor een studiereis door Italië. Hij was ruim 30 jaar als docent aan de Rijksacademie verbonden en nam er samen met Allebé de schilderklas voor zijn rekening. Sinds 1891 bekleedde hij een professoraat aan genoemde Rijksacademie, als opvolger van Prof. Barend Wijnveld. Deze functie vervulde hij tot zijn pensionering in 1927. Een van zijn bekendste werken is Kerkgang van Burgerweesmeisjes, geschilderd rond het begin van de 20ste eeuw, dat bewaard wordt in het Amsterdams Historisch Museum. Elke zondag gingen de burgerwezen in een lange stoet van het Burgerweeshuis naar de Westerkerk aan de Prinsengracht of naar de Nieuwe Kerk op de Dam. Van der Waay maakte een reeks tekeningen en schilderijen naar bestaande modellen, gekleed in hun typische rood-zwarte kleding. Van der Waay hoorde, net zoals Witkamp en Wijsmuller, bij het geheime kunstenaarsgenootschap M.A.B.; een afkorting staande voor de initialen van de door hun bewonderde schilder Michel Angelo Buonarotti. Ook was hij erelid van de Maatschappij “Rembrandt”, Maatschappij voor Kunst en Kunstverlangenden, opgericht door Jan de Boer (1877-1946) op 28 oktober 1922 te Amsterdam. Naast De Boer waren nog 9 andere kunstenaars lid van dit verband. De Maatschappij had zich o.a. tot doel gesteld kunst onder de gewone man te brengen voor betaalbare prijzen. Van der Waays belangrijkste leerlingen waren: Lizzy Ansingh, Tjeerd Bottema, Johannes Elzinge (1915-1918), Henri Goovaerts, Harry Koolen (1922-1926), Paul Rink, Jan Sluijters (gedurende 1 cursusjaar, van oktober 1901 tot juli 1902). Werk van van der Waaij bevindt zich in vaste collectie van o.a. het Rijksmuseum Amsterdam, Museum Boijmans Van Beuningen te Rotterdam, Singer museum te Laren en het Stedelijk museum te Amsterdam.
