Jan van der Zee
Groningse boerderij
Over het schilderij
De gouache van Jan van der Zee uit 1957 toont een boerderij die zich iets verscholen in het midden van het beeldveld bevindt. Rechts slingert een zandpad, waarin de duidelijke karrensporen de blik de diepte in trekken. Linksvoor groeit een cluster van struikgewas, geflankeerd door een robuuste boom die zich als een contragewicht tegen de compositie opricht. Wat onmiddellijk opvalt is de expressieve kracht van de vormen en kleuren. De boerderij is geen statisch bouwsel, maar lijkt te trillen van energie: vlakken, lijnen en kleurbanen wisselen elkaar af in een ritme dat de voorstelling doet pulseren. De natuur wordt niet realistisch weergegeven, maar met een bijna abstracte geladenheid. Het werk ademt de geest van de naoorlogse experimenten binnen de Groninger kunstscene: herkenbare motieven – boerderij, pad, boom – worden tot hun essentie teruggebracht en met uitbundige expressie verhevigd. Het resultaat is een beeld dat van het papier af spat, waarin figuratie en abstractie elkaar bijna raken.
Over de kunstenaar
Jan van der Zee tekende van kind af aan. Zijn tekenleraar aan de HBS in Leeuwarden bracht hem in contact met Jan Mankes, bij wie hij enige tijd tekenlessen volgde. Van der Zee volgde een opleiding aan Academie Minerva (1919-1922) in Groningen, waar hij les kreeg van onder andere F.H. Bach en Willem Valk. Van der Zee schilderde (gouache, olieverf) en aquarelleerde landschappen, portretten, stillevens en stadsgezichten. Hij maakte daarnaast grafische kunst in de vorm van lino- en houtsnedes. Van der Zee behoorde tot de vroege Nederlandse constructivisten. Hoewel hij binnen het figuratieve werk zijn onderwerpen abstraheerde, werden ze nooit echt abstract. In 1922 richtte hij met Wobbe Alkema en Johann Faber het reclamebureau Atelier Voor Artistieke Reclame (AVAR) op, ze huurden atelierruimte aan de Noorderstationsstraat in Groningen. Van der Zee was lid van De Ploeg (1923-1948), vervolgens van Het Narrenschip. In 1958 was hij mede-oprichter van de Groninger schildersgroep Nu. In 1965 ontving hij de Culturele prijs van de provincie Groningen. In 1986 hielden het Fries Museum en het Groninger Museum een grote overzichtstentoonstelling van zijn werk. Van der Zee was niet alleen als kunstschilder actief, maar maakte ook monumentaal werk. Voorbeelden zijn de trap bij de Naberpassage aan de Grote Markt (1975) en de mozaïekmuur (1960) voor de pabo aan de Verzetstrijderslaan. Voor de Martinikerk maakte hij een aantal glas in loodramen. De trap op de Grote Markt moest in 2013 wijken voor de bouw van het Forum maar kwam in 2023 terug als blikvanger van een nieuwbouwproject aan het Reitdiep.
