Afrikaanse kunst en het kubisme

In Parijs, het epicentrum van de kunstzinnige ontwikkeling in het begin van de 20e eeuw, speelde de Amerikaanse schrijfster Gertrude Stein (1874-1946) en haar broer Leo, een belangrijke rol. Haar hele leven onderhield Stein contact met bekende avant-garde kunstenaars en schrijvers. Ze steunde ze, onder andere door de aankoop van hun werk. Hun huis aan de Rue de Fleurus 27 in Parijs groeide uit tot een artistiek-literair centrum.

Het volgende, belangrijke verhaal, ongetwijfeld deels anekdotisch, begon in dat appartement.

In het najaar van 1906 ging Pablo Picasso een keer bij de Steins langs en hij ontmoette daar Henri Matisse. Matisse zat tegenover Picasso en verstopte, een beetje onhandig, iets onder zijn jas. Picasso vroeg wat hij daar had en Matisse liet het, een beetje aarzelend, zien. Het was een Afrikaans beeldje dat Matisse onderweg naar de Steins had gekocht op een rommelmarkt. Het intrigeerde Matisse, maar Picasso was met stomheid geslagen. Het beeld vertegenwoordigde voor hem gevoelens, vermogens en krachten die duister en onpeilbaar waren. De eenvoudige, rechte lijnen straalden een kracht uit die grote nieuwe inzichten openbaarden voor Picasso.

Direct na het bezoek ging hij naar het etnografische Musee du Trocadero waar hij ademloos de collectie Afrikaanse beelden en maskers bewonderde. Later zei Picasso over dit bezoek: Het waren magische dingen … Ik begreep waarom ik schilder was. Helemaal alleen in dat verschrikkelijke museum met maskers, poppen en stoffige beelden. Die dag moet ik het idee voor Les demoiselles d'Avignon hebben gekregen, maar niet vanwege de vormen; omdat het mijn eerste duivelsuitbannings-schilderij was - ja, dat was het!

Picasso was al bezig met dat schilderij, Les demoiselles d’Avignon. Naar aanleiding van zijn ervaringen voltooide hij het. Het werd een werk zoals dat tot dan toe nog nooit was vertoond, in zeker opzicht is het niet prettig om naar te kijken. Fascinerend is het zeker. Hoewel het schilderij enige tijd op erkenning moest wachten, beschouwen veel kunstkenners het als een van de belangrijkste werken ooit geschilderd. Het leidde rechtstreeks tot het kubisme en andere moderne stromingen.

Ook in Nederland werden kunstenaars geïnspireerd. Een van de belangrijkste onder hen, Herman Bieling, ontwikkelde enige tijd een kubistische stijl en gebruikte ook Afrikaanse beelden in zijn werk. Een fraai en belangrijk voorbeeld daarvan bevindt zich in onze collectie. Wij hebben dat werk, via via, mogen kopen van de kleinzoon van de kunstenaar.