‘Sensitivistische verbeeldingen’ van Samuel Jessurun de Mesquita

Het oeuvre van Samuel Jessurun de Mesquita (Amsterdam, 6 juni 1868 – Auschwitz, 11 februari 1944) kent een bijzondere tweedeling. Enerzijds is er het realistische werk: tekeningen en grafisch werk van, vooral, mensen en dieren uit zijn dagelijkse omgeving, waartoe zeker ook de dieren uit de diergaarde Artis behoorden. Zijn huis en atelier aan de Linnaeuskade bevond zich op loopafstand van Artis en hij maakte de wandeling vaak. Dit werk getuigt van vakmanschap en is eenvoudig, vaak gestileerd en tijdloos. Anderzijds is er het ‘sensitivistische’  werk. Dit bestaat uit tekeningen en grafiek, met figuren die uit een droomwereld lijken te komen: wonderlijk, bizar, karikaturaal, soms humoristisch, soms beangstigend. En zeker fascinerend.

Het bijzondere is dat deze verschillende onderdelen in zijn werk gedurende vrijwel zijn hele leven tegelijkertijd ontstonden. Volgens Jessurun de Mesquita zelf ontstond het sensitivistische werk in de zijlijn van het realistische werk.

In de map die in 1904 door W. Versluys werd uitgegeven en waarin "30 reproducties naar sensitivistische teekeningen" zijn opgenomen schrijft M.W. van der Valk: "Deze werken hebben een eigenaardige aantrekkelijkheid. Het is, alsof iemand het geheim bezat, van in zijn droom de voorstellingen op te teekenen, die hem benauwden of verschrikten, en die hij, ontwaakt, nooit plastisch zal kunnen weergeven. "

Het is een bijzonder contrast en het lijken bijna twee kunstenaars in één. Ratio en emotie. Realisme en vakmanschap enerzijds en het de fantasie de vrije loop laten anderzijds.

Van Jessurun de Mesquita wordt, terecht, gezegd dat hij moeilijk te plaatsen is in de kunstgeschiedenis. Het was een eigenzinnig en uniek kunstenaar. Een eenling. Hetzelfde geldtopmerkelijk genoeg voor zijn wereldberoemde leerling Maurits Escher. Ook hijontwikkelde een volslagen unieke uiting. Zowel Escher als Jessurun de Mesquita gaven overigens zelf geen betekenis aan hun bijzondere werk; dat lieten zij aan de kijker over.

Samuel Jessurun de Mesquita werd in 1944 door de Nazi’s gedeporteerd en kwam, met zijn vrouw, om het leven in vernietigingskamp Auschwitz. Zijn zoon overleed in Theresienstadt.

Toen Maurits Escher hoorde van de deportatie, snelde hij naar het atelier van De Mesquita op de Linnaeuskade 24 te Amsterdam. Hij trof de woning onbewoond en geplunderd aan met honderden prenten over de vloer verspreid. Escher ging naar binnen en raapte zoveel prenten bijeen als hij kon dragen. In totaal bracht hij 136prenten in veiligheid in zijn huis in Baarn. De volgende dag stond er een verhuiswagen voor de deur en waren werkers onder Duits toezicht bezig om het huis leeg te halen.

Samuel Jessurun de Mesquita wordt, tot 1 oktober 2023, geëerd met een tentoonstelling in het museum ‘Escher in het Paleis’ in Den Haag. Het is een volkomen terechte hommage aan een bijzonder en uniek kunstenaar.