150 jaar impressionisme

Dit jaar bestaat het “impressionisme” precies 150 jaar. Nu150 jaar geleden - op 15 april 1874 - is er dankzij enkele rebelse Franse kunstenaars een nieuwe kunststroming ontstaan: het impressionisme. Alles is begonnen met een kleinschalige tentoonstelling uit protest tegen de gang van zaken in de kunstwereld. Werken van pioniers als Monet, Degas en Cézanne zijn daarna wereldberoemd geworden. Tijdens dit jubileumjaar voor het impressionisme zijn veel van die werken opnieuw te zien in Parijs.

Het Parijs van het tweede deel van de 19e eeuw, is dan de artistieke place to be. Wie het wil maken als beeldend kunstenaar, moet een plek versieren op de befaamde 'Salon de Paris'. Die kunstexpo bestaat dan al 2eeuwen en wordt jaarlijks of om de 2 jaar georganiseerd. Het is bijna de enige gelegenheid om je kunstwerken te tonen aan een groot publiek. De plekken in de Salon zijn beperkt en dus gewild.

De leden van de Académie des Beaux-Arts - die levenslang lid zijn - bepalen wat er wordt getoond. Zij bieden weinig kansen aan jonge kunstenaars, en al zeker niet als hun stijl (te) vernieuwend is.

Als bij de uitverkorenen hoort, moet je als kunstenaar ook nog lobbyen voor een goede plek in de Salon. Bijna elke muur hangt tot aan het plafond vol met schilderijen. Als je op ooghoogte hangt, heb je een grotere kans om opgemerkt te worden.

In 1874 verenigt een groep van een 30-tal jonge impressionistische kunstenaars zich. Ze vinden de tijd rijp om met een onafhankelijke expo de dominante positie van de Académie des Beaux-Arts te omzeilen. Ze hebben uiteenlopende achtergronden, maar ze delen de wil om in alle vrijheid hun kunst te maken, te tonen aan een publiek en te verkopen.

Het resultaat is een eerste tentoonstelling in het atelier van de Franse fotograaf en journalist Nadar. Hij stelt zijn werkruimte aan de Boulevard des Capucines 35 hiervoor open. Dat atelier is een bekende ontmoetingsplek voor populaire Franse componisten, schrijvers en schilders uit die tijd.

Op 15 april 1874 om 20 uur opent de eerste impressionistische expo met werken van onder meer Claude Monet, Pierre-Auguste Renoir, Berthe Morisot, Edgar Degas, Camille Pissarro, Alfred Sisley en Paul Cézanne. De tentoonstelling loopt een maand. Opvallende timing, want op 1 mei opent de officiële Salon van 1874 met 2.000 werken in 24 zalen. 12 kunstenaars mogen zowel in de Salon als bij de impressionisten hun werk tonen.

Op de impressionisme-expo zijn er een kleine 200 werken te zien in 8 zalen. Elke kunstenaar heeft zelf twee stukken uitgekozen, zonder inmenging van een jury. Welk kunstwerk op welke plek hangt, is bij loting bepaald.

Volgens Musée d'Orsay komen er in een maand 3.500 betalende bezoekers kijken. Het rebelse evenement krijgt veel persaandacht, maar de meningen over de werken zelf zijn verdeeld.

Hoe dan ook wordt met het impressionisme één van de bekendste en meest invloedrijke kunststromingen geboren, al is het nooit de bedoeling van de pioniers om een nieuwe stijl te promoten. Ze willen vooral opeen vrije manier kunst maken en delen, vanuit hun eigen beleving van de realiteit.

Tot in 1886 organiseert de rebelse groep impressionisten vanuit hun visie op de kunstwereld geregeld tentoonstellingen in Parijs. De pioniers gaan stilaan door onenigheid meer en meer hun eigen weg, maar hun invloed op de generatie kunstenaars aan het begin van de 20e eeuw is blijvend.

Naamgeving "impressionisme"

Impressionisme is aanvankelijk een negatieve benaming. De naam is ontleend aan een schilderij van Claude Monet met daarop een aanzicht van de haven van Le Havre. De samenstellers van een tentoonstelling waar het werk voor het eerst geëxposeerd wordt, vinden dat je niet goed kon zien wat het moet voorstellen. Monet geeft het schilderij daarom de titel: 'Impressie,zonsopgang' ('Impression, soleil levant', zie bijgaande foto).

Le soleil levant, schilderij door Claude Monet

De criticus Louis Leroy gebruikt de term vervolgens voor een satirische beschrijving van het werk in het tijdschrift 'Le Charivari': ‘het stelt niet zo veel voor, het was slechts een impressie.’ (1874).