Johan Dijkstra
Drentsche Aa
Over het schilderij
In deze imposante aquarel van Johan Dijkstra ontvouwt zich een ingetogen, maar oogstrelend tafereel van het Drentse landschap. Het oog wordt als vanzelf geleid door een zacht slingerend zandpad dat van linksonder diagonaal naar het midden van het werk voert. Het pad is niet strak, maar leeft — hier en daar overgroeid met plukken mos die het droge zand doorbreken met hun zachte, groengrijze gloed. Aan de linkerzijde, in de verte, staat een groepje bomen bijeen, als in besloten overleg. Hun stammen en kruinen zijn met losse, trefzekere penseelstreken neergezet, alsof ze opgaan in de stilte van de natuur. De horizon wordt bepaald door een dichte bomenrij die zich over de gehele breedte van het werk uitstrekt — donker en massief, maar zonder dreiging. De kleuren zijn helder, doorschijnend bijna, zoals je die alleen op een zonnige zomerdag ziet. Toch is de sfeer niet uitbundig; er heerst een zekere stilte, een verstilde rust die bijna contemplatief aanvoelt. Het licht is eerlijk en puur, zonder dramatiek, alsof de schilder enkel wilde laten zien wat er al was — en dat met diepe aandacht. Dijkstra’s meesterlijke hantering van het aquarelmedium zorgt voor een spel van transparantie en nuance: lucht, aarde, blad en licht lijken samen te ademen in dit landschap dat niet schreeuwt om bewondering, maar het verdient.
Over de kunstenaar
Johan Dijkstra was een belangrijk Nederlands expressionist. Hij woonde en wekte in Groningen waar hij samen met onder andere Jan Wiegers en Jan Altink oprichter was van de Groninger Ploeg, een bekend schildergezelschap. Hij had grote liefde voor het Groningse landschap. Vanaf 1920 experimenteerde Johan Dijkstra meer met kleur. Hij schilderde een periode in een pointillistische stijl en werd ook sterk beïnvloed door het werk van Vincent van Gogh. Hij reisde veel door het Groninger land en legde het landschap met oogstende boeren vast, maar ook de eeuwenoude kerkjes in de dorpjes. Omstreeks 1925 begon Johan Dijkstra expressionistisch te schilderen, een stijl die Jan Wiegers via zijn contacten met de Duitse expressionist Kirchner in Groningen introduceerde. Dijkstra werkte veel met wasverf, waarbij olieverf werd gemengd met wasbenzine. De verdunde verf droogde snel waardoor ‘laag op laag’ vlot konden worden aangebracht. Ook bleven de kleuren fel, waardoor vernissen overbodig was geworden en de werken een bijzondere matte uitstraling kregen. De werken uit deze jaren, met zijn felle kleuren en vereenvoudigde vormen, tonen Johan Dijkstra’s ontzag voor de Duitse schilders van de Brücke en de Noorse schilder Edvard Munch. Dijkstra zag het Groningse platteland als één zinderende kleurexplosie. Zelfs een modderige landweg met regenplassen schilderde hij in de meest uitbundige tinten paars, oranje, blauw en roze. Na 1930 is zijn meest heftige expressionisme voorbij en gaat Johan Dijkstra werken in een behoudendere stijl die het best kan worden omschreven als ‘verhevigd impressionisme’. Na 1940 zijn geen sporen meer te vinden van het modernisme uit de twintiger jaren.
