Samuel Jessurun de Mesquita

Vandaag de dag wordt de naam Jessurun de Mesquita (1868-1944) vooral geassocieerd met zijn leerling M.C. Escher. Daarnaast is De Mesquita bekend om zijn kernachtige houtsneden van dieren uit Artis. Maar deze kunstenaar heeft een oeuvre nagelaten dat veel gevarieerder en vernieuwender is dan doorgaans verondersteld wordt. De eerste grote overzichtstentoonstelling in twintig jaar illustreert dit aan de hand van tekeningen en aquarellen, houtsneden, etsen en litho’s, schilderijen en toegepaste ontwerpen. Samuel Jessurun de Mesquita groeit op in de beslotenheid van de Joods-Portugese gemeente in Amsterdam. Hij krijgt zijn opleiding aan de Kunstnijverheidsschool en de Rijksnormaalschool in Amsterdam. Aanvankelijk richt hij zich op het schilderen, maar al snel kiest hij voor andere, soms zeer experimentele technieken. Zo maakt hij in de jaren negentig van de negentiende eeuw ‘krastekeningen’, waarin de voorstelling in witte, uitgespaarde lijnen in een veld van zwart krijt verschijnt. Ook ontstaan in deze periode de eerste etsen en houtsneden. Omstreeks 1900 kiest hij voor een loopbaan als sierkunstenaar: hij maakt batiks en met houten stempels bedrukte stoffen, die worden verkocht bij de Amsterdamse firma’s ’t Binnenhuis en De Woning. Tegelijkertijd is hij werkzaam als leraar aan de Haarlemse School voor Kunstnijverheid. Vanaf ongeveer 1904 ontstaan opnieuw vrije werken: aanvankelijk tere waterverftekeningen, later houtsneden en etsen. Een terugkerend thema in zijn werk zijn de dieren uit Artis, de Amsterdamse dierentuin die hij ook vaak met leerlingen bezocht. Maar daarnaast maakt hij portretten, figuurstukken en kiest hij exotische planten en bloemen tot onderwerp. Zijn werk kenmerkt zich door een verstilde eenvoud en een concentratie op de grote vorm. Hij verschilt hierin wezenlijk van tijdgenoten als G.W. Dijsselhof, Th. Nieuwenhuis en C.A. Lion Cachet. Een aparte categorie binnen het werk van Jessurun de Mesquita vormen de talloze ‘sensitivistische’ werken, die wonderlijke wezens met vaak menselijke trekken laten zien en een heel eigen wereld oproepen.Deze tekeningen, die De Mesquita vanaf het begin van zijn loopbaan tot heel kort voor zijn dood maakt, ontstaan zoals hij zelf schreef ‘tussen de bedrijven van het leven door’. In de laatste jaren van zijn leven, wanneer hij door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog en een slechte gezondheid een teruggetrokken bestaan leidt, maakt hij uitsluitend van dit soort tekeningen, in talloze schetsboekjes die het karakter van een dagboek hebben. Begin 1944 werd hij met zijn vrouw en zoon gedeporteerd. Hij kwam om het leven in het concentratiekamp Auschwitz.